صنعت گردشگری یکی از صنایعی است که نه تنها باعث بهتر شدن وضعیت اشتغال در کشورها می‌شود، بلکه باعث می‌شود زیرساخت‌ها و منابع مالی توسعه پیدا کنند و همچنین اماکن گردشگری نیز احیا شوند. در این نوشته به بررسی تازه‌ترین گزارش بانک جهانی در زمینه گردشگری می‌پردازیم.
بررسی تازه‌ترین گزارش بانک جهانی در زمینه گردشگری
با گذشت بیش از ۵۰ سال از زمانی که بانک جهانی نخستین پروژه «گردشگری برای توسعه» خود را در دو کشور آفریقایی یعنی مراکش و تونس آغاز کرد، بحث نقش گردشگری در توسعه پایدار جوامع همچنان داغ باقی مانده است.
گردشگری یک صنعت کاربر (متکی به نیروی کار) است که نه‌تنها موجب بهبود قابل‌توجه وضعیت اشتغال در مقاصد گردشگری می‌شود، بلکه به توسعه زیرساخت‌ها، حفظ منابع مالی و احیای اماکن گردشگری تاریخی و جدید نیز کمک می‌کند و باعث می‌شود مردم جهان درک بهتری از یکدیگر داشته باشند.
بااین‌وجود، گردشگری هنوز هم در بین عامه مردم به‌عنوان یک صنعت لوکس و محدود به اقشار مرفه شناخته می‌شود. البته نمی‌توان کتمان کرد که این برداشت به‌ظاهر منفی، حداقل در برخی جوامع با واقعیت منطبق است. مدیریت کلان ضعیف در بخش گردشگری می‌تواند آثار منفی گاه جبران‌ناپذیری در شهرها، پارک‌های ملی و بناهای تاریخی بر جای بگذارد و همچنین زیرساخت‌های محلی، اقشار بومی و منابع در اختیار آنها را در معرض تهدید جدی قرار دهد.
در همین راستا بحث گردشگری پایدار (Sustainable Tourism) امروز بیش از هر زمان دیگری مورد توجه نهادهای بین‌المللی قرار گرفته است. سازمان جهانی گردشگری که از نهادهای وابسته به سازمان ملل متحد است، گردشگری پایدار را این‌گونه تعریف می‌کند: «گردشگری پایدار در قبال تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی حال و آینده خود کاملاً مسئولیت‌پذیر است و نیازهای گردشگران، صنعت گردشگری، محیط‌زیست و جوامع میزبان را مدنظر قرار می‌دهد».
گردشگری پایدار می‌تواند آثار اقتصادی، اجتماعی، زیست‌محیطی، فرهنگی و حتی امنیتی مثبت و پایداری از خود در جوامع بر جای بگذارد. در همین راستا بانک جهانی به‌تازگی با انتشار مقاله‌ای اقدام به تشریح اهمیت گردشگری پایدار برای توسعه همه‌جانبه کشورها و مناطق گردشگرپذیر پرداخته و ۲۰ دلیل را برای اثبات این ادعا ذکر کرده است:
۱. گردشگری یک محرک مناسب برای رشد اقتصادی است
صنعت ۷,۶ تریلیون دلاری سفر و گردشگری، بزرگترین صنعت بخش خدمات در جهان به شمار می‌رود و بیش از ۱۰ درصد از تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است. رشد صنعت گردشگری می‌تواند تولید ناخالص داخلی کشورهای گردشگرپذیر را افزایش دهد و درآمد مالیاتی بیشتر را نصیب دولت این کشورها کند. درآمدهای ارزی حاصل از گردشگری حتی می‌تواند در سایر بخش‌ها نیز سرمایه‌گذاری شود و از این طریق نیز به بهبود رشد اقتصادی منجر شود.
۲. گردشگری موجب رشد تجارت بین‌الملل می‌شود
ارزش صادرات خدمات گردشگری (پذیرش گردشگران خارجی) در سال ۲۰۱۶ حدود ۱,۴ تریلیون دلار بوده است و صنعت گردشگری از این لحاظ پس از صنعت پتروشیمی و نفت، بالاتر از صنایعی مانند خودروسازی و مواد غذایی، در جایگاه سوم جهان قرار گرفته است. درآمدهای صادراتی کشورهای در حوزه گردشگری در فاصله سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۵ تقریباً ۲۵ درصد رشد داشته و صنعت گردشگری از این نظر نیز رتبه اول را به خود اختصاص داده است.
۳. گردشگری، سرمایه‌های خارجی را جذب می‌کند
صنعت گردشگری در حال حاضر ازلحاظ نرخ رشد سرمایه‌گذاری خارجی در جایگاه دوم صنایع جهان ایستاده است و تنها صنعت ارتباطات را در این زمینه بالاتر از خود می‌بیند. امروز بسیاری از شرکتهای مشاوره سرمایه‌گذاری به سرمایه‌گذاران توصیه می‌کنند که وارد صنعت گردشگری شوند. در سال ۲۰۱۶ حدود ۸۰۶ میلیارد دلار سرمایه در سراسر جهان جذب صنعت گردشگری شده است، درحالی‌که صنعت نفت و گاز در سال مذکور تنها ۶۸۰ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده است.
۴. توسعه گردشگری بهبود زیرساخت‌ها را در پی دارد
در اغلب کشورهای گردشگرپذیر، توسعه صنعت گردشگری به بهبود قابل‌توجه زیرساخت‌هایی مانند فرودگاه‌ها، راهها، سیستم آب‌رسانی، انرژی، خدمات درمانی، شبکه‌های تلفن همراه، بهداشت، امنیت و ... منجر می‌شود و مردم بومی نیز مانند گردشگران از این پیشرفت‌ها سود خواهند برد.
۵. گردشگری به بهبود اقتصاد کشورهای کم‌درآمد کمک می‌کند
گردشگری اهمیت ویژه‌ای برای کشورهای کمتر توسعه‌یافته و کم‌درآمد دارد. در سال ۲۰۱۵ حدود ۲۹ میلیون گردشگر بین‌المللی به ۴۸ کشور متوسط به پایین (ازلحاظ درآمدی) سفر کردند و ۲۱ میلیارد دلار به درآمد این کشورها افزودند. در ۲۰ کشور از این ۴۸ کشور، صنعت گردشگری به‌عنوان اولین یا دومین منبع درآمد ارزی شناخته می‌شود.
۶. گردشگری میلیون‌ها شغل واقعیو کارآمد ایجاد می‌کند
در حال حاضر بیش از ۲۹۲ میلیون نفر در سراسر جهان در بخش گردشگری مشغول کار هستند، یعنی از هر ۱۰ نفر شاغل در جهان امروز، یک نفر در بخش گردشگری شاغل است. در قاره آفریقا اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در صنعت گردشگری از سال ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۴ تقریباً دو برابر شده است، به‌طوری‌که هم‌اکنون بیش از ۲۰ میلیون آفریقایی از این صنعت امرار معاش می‌کنند.
۷. گردشگری رشد اقتصادی فراگیر را تسهیل می‌کند
رشد اقتصادی فراگیر بدین معناست که بخش وسیعی از نیروی کار جامعه، از مزایای رشد اقتصادی بهره‌مند شوند؛ و صنعت گردشگری به‌خوبی از عهده این مهم برمی‌آید. صنعت گردشگری از یک زنجیره تأمین گسترده بهره می‌گیرد که حوزههای تولیدی و خدماتی مختلفی از قبیل حملونقل، اسکان، مواد غذایی، محصولات کشاورزی، تأمین انرژی و آب، جاذبه‌های گردشگری، برنامه‌های تفریحی و فرهنگی، هنرها و صنایع دستی، میراث فرهنگی، کسب‌وکارهای خرد، ساختمان و نوسازی و ... را شامل می‌شود. به همین دلیل افراد زیادی از رشد صنعت گردشگری در یک کشور نفع می‌برند.
۸. گردشگری موجب تقویت جوامع روستایی می‌شود
گردشگری روستایی نقش به‌سزایی در متنوع‌سازی اقتصاد روستاها ایفا می‌کند. ایجاد شغل برای جوانان روستایی، اقلیت‌های قومی، زنان و اقشار محروم، کاهش فقر و حفظ بناهای تاریخی و میراث فرهنگی روستاها ازجمله مزایای توسعه گردشگری روستایی به شمار می‌روند. درآمدهای حاصل از گردشگری روستایی در جهان طی سال ۲۰۱۶ حدود ۸۲,۷ میلیارد دلار بوده است که نسبت به سال قبل از آن ۳۰ درصد افزایش نشان می‌دهد.
۹. گردشگری، مناطق شهری را احیا می‌کند
بهبود رقابت‌پذیری در شهرها یک عامل بسیار مهم در پایان بخشیدن به فقر مطلق در مناطق شهری است. صنعت گردشگری به دلیل قابلیت‌های انکارناپذیرش در ایجاد شغل، بهبود زیرساخت‌ها و جذب سرمایه، توجه بسیاری از مسئولین شهری در سراسر جهان را به خود جلب کرده است، به‌طوری‌که بسیاری از آنها نیازهای حوزه گردشگری را محور اصلی فعالیت‌های نوسازی شهری قرار داده‌اند.
۱۰. گردشگری قابلیت درآمدزایی از طریق فناوری اطلاعات را تقویت می‌کند
فناوری ارتباطات موجب دگرگونی ابعاد مختلف صنعت گردشگری شده است و این صنعت بزرگ و فراگیر توانسته است به کمک فناوری ارتباطات، روش‌های جدیدی را برای کسب درآمد پیش روی اقشار مختلف مردم بگذارد. امروزه بسیاری از مردم عادی قادرند با کمک گرفتن از سایت‌های اینترنتی معروفی مانند Airnb و VRBO، امکانات و توانایی‌های شخصی خود مانند خانه، اتومبیل، غذاهای سنتی و ... را با گردشگران به اشتراک گذاشته و از این راه کسب درآمد کنند.
۱۱. گردشگری به بهبود شرایط اقتصادی زنان کمک می‌کند
صنعت گردشگری یکی از معدود صنایعی است که زنان بیش از مردان در آن مشارکت دارند. بنا بر گزارش تحلیلی سازمان بین‌المللی کار در مورد تأثیرات گردشگری بر کاهش فقر و نابرابری جنسیتی، در سال ۲۰۱۳ زنان بین ۶۰ تا ۷۰ درصد از مشاغل صنعت گردشگری را در اختیار داشته‌اند.
۱۲. گردشگری موجب تقویت صنایع دستی می‌شود
با توسعه گردشگری، صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی قادر خواهند بود درآمد بیشتری از فروش کالاهای خود به گردشگران کسب کنند. ارزش صادرات صنایع دستی از ۱۷,۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۰ به ۳۲ میلیارد دلار در سال ۲۰۰۸ افزایش یافت و شواهد نشان می‌دهند که از آن زمان تاکنون نیز بازار صنایع دستی همچنان در حال رشد بوده است؛ هرچند آمار تازه‌ای در مورد آن ارائه نشده است.
۱۳. گردشگری به حفظ محیط‌زیست کمک می‌کند
گردشگری در طبیعت (طبیعت‌گردی) هرروز محبوبیت بیشتری در بین گردشگران پیدا می‌کند و این محبوبیت روزافزون باعث شده است تا مردم و مسئولین مناطق گردشگرپذیر، ارزش و اهمیت حیات‌وحش و جاذبه‌های طبیعی بکر را بیش از پیش درک نموده و وقت و هزینه بیشتری را صرف حفظ محیط‌زیست کنند. در سال ۲۰۱۴ حدود ۶۶ درصد از گردشگران خارجی واردشده به استرالیا، گردشگران طبیعت بودند که بیش از ۱۸,۳ میلیارد دلار درآمد نصیب سرزمین کانگوروها کردند.
۱۴. گردشگری، آگاهی و حساسیت جوامع به معضل تغییرات آب و هوایی را بالا می‌برد
صنعت گردشگری در طول این سال‌ها همواره ازلحاظ آگاهی‌بخشی در زمینه‌های تولید و مصرف پایدار و تغییرات آب و هوایی پیشرو بوده است. امروزه در بسیاری از مناطق گردشگرپذیر توجه ویژه‌ای به ترویج انرژی‌های بادی و خورشیدی، کشت محصولات ارگانیک و ماهیگیری پایدار می‌شود. اگر صنعت گردشگری نبود شاید این مناطق هرگز با این مواهب طبیعی آشنا نمی‌شدند و از مزایایی آنها بهره نمی‌بردند.
۱۵. گردشگری چرخ‌های اقتصاد آبی را به حرکت درمی‌آورد
اقتصاد آبی (Blue Economy) به معنی استفاده از دریا و منابع سرشار آن در راستای توسعه اقتصادی پایدار است. صنعت گردشگری می‌تواند با کمک به افزایش آگاهی جوامع در مورد ارزش حفظ دریاها و اقیانوس‌ها، نقش یک محرک را برای اقتصاد آبی ایفا کند. در حال حاضر حدود ۲۶ درصد از فعالیت‌های اقتصادی در دریاها و اقیانوس‌ها مختص صنعت گردشگری است. بسیاری از کشورهایی که برای جذب گردشگران حساب ویژه‌ای روی دریاها یا اقیانوس‌های اطراف خود باز کرده‌اند، اهمیت خاصی برای حفظ خطوط ساحلی، سواحل مرجانی و تنوع زیستی در آب‌های سرزمینی خود قائلند.
۱۶. گردشگری به حفاظت از میراث فرهنگی کمک می‌کند
گردشگری نقش مهمی در مدیریت، تأمین مالی و حفاظت از میراث فرهنگی کشورها ایفا می‌کند. گردشگری فرهنگی جزو مهمترین زیرمجموعه‌های صنعت گردشگری است و درآمدهای حاصل از فروش بلیط ورودی اماکن فرهنگی، راهنماها و نیز کالاهای فرهنگی کمک شایانی به تأمین سرمایه موردنیاز برای حفظ میراث فرهنگی می‌کند. طرح گردشگری جاده ابریشم که با همکاری سازمان جهانی گردشگری در ۳۳ کشور به اجرا در آمده است به‌خوبی نشان می‌دهد که گردشگری چگونه می‌تواند به حفظ میراث فرهنگی و تاریخی بشر کمک کند.
۱۷. گردشگری موجب حفظ و پایداری میراث فرهنگی ناملموس می‌شود
گردشگری می‌تواند به احیا و حفظ میراث فرهنگی ناملموس (intangible cultural heritage) مانند موسیقی محلی، هنرهای نمایشی و سنت‌های زبانی نیز کمک کند. به‌عنوان‌مثال، میراث فرهنگی ناملموس در کشور تانزانیا سالانه ۷۰ هزار گردشگر خارجی را جذب می‌کند و در حال حاضر بیش از ۳۰۰۰ نفر از مردم تانزانیا در این حوزه مشغول به کارند.
۱۸. گردشگری به ترویج فعالیت‌های بشردوستانه کمک می‌کند
توسعه گردشگری می‌تواند راهکاری مؤثر برای هدایت افراد به سمت امورات خیریه باشد. بسیاری از گردشگران وقتی از نزدیک با مشکلات مردم فقیر آشنا می‌شوند، بیشتر با آنها احساس همدردی می‌کنند. از طرفی برخی از افراد نیز در قالب فعالیت‌های خیریه داوطلبانه، به گردشگری در مناطق نیازمند کمک نیز می‌پردازند؛ اگرچه این رویکرد همواره انتقادهایی را به همراه داشته است اما نباید از تلاش‌هایی که این نوع از گردشگران در راستای ارائه خدمات درمانی و آموزشی، حفظ زیست‌بوم‌ها و کمک به کشاورزان انجام می‌دهند نیز به‌سادگی عبور کرد.
۱۹. گردشگری موجب تقویت درک متقابل فرهنگ‌ها از یکدیگر می‌شود
گردشگری به صلح، درک متقابل فرهنگ‌ها از یکدیگر و تحقق هدف «شهروندی جهانی» کمک می‌کند. آشنایی با افراد مختلف و تجربه کردن آداب و سنن فرهنگی متفاوت، نقش مهمی در کاهش نگرش‌های کلیشه‌ای افراد نسبت به سایر فرهنگ‌ها دارد و درنهایت موجب تقویت صلح و امنیت در جهان می‌شود.
۲۰. گردشگری به بازسازی اقتصاد پس از جنگ کمک می‌کند
کشورها و مناطقی که به‌تازگی یک جنگ را پشت سر گذاشته‌اند، اغلب با مشکلات اقتصادی عدیده‌ای دست‌وپنجه نرم می‌کنند. صنعت گردشگری می‌تواند در کشورهای مستعد جذب گردشگر نقش به‌سزایی در احیا و بازسازی اقتصاد پس از جنگ ایفا کند؛ کشورهایی مانند روآندا، سیرالئون، کرواسی و سری‌لانکا به‌خوبی این تجربه تلخ و شیرین را پشت سر گذاشته‌اند. از طرفی گردشگری می‌تواند پس از پایان جنگ بین دو کشور همسایه، روابط مردم دو کشور را سریع‌تر به حالت دوستانه و عادی بازگرداند.
نامگذاری «روز جهانی گردشگری» به سومین نشست شورای عمومی سازمان جهانی گردشگری در ۱۹۷۹ میلادی بازمی‌گردد که در این نشست تصمیم بر آن شد تا از۱۹۸۰ میلادی ۲۷ سپتامبر به عنوان روز جهانی گردشگری انتخاب شود.
البته انتخاب این روز بی‌دلیل نبود و به سبب مصادف شدن آن با تصویب اساسنامه سازمان جهانی گردشگری در ۲۷ سپتامبر ۱۹۷۰ میلادی بود. این روز نقطه عطفی در صنعت گردشگری جهان محسوب می شود و هر سال یک کشور میزبان نشست سازمان جهانی گردشگری است که ایران نیز در ۲۰۰۱ میلادی میزبان این نشست شد.
اهمیت صنعت گردشگری
به دلیل اهمیت جایگاه صنعت گردشگری در توسعه، بسیاری از کشورها به تکاپو در این زمینه افتاده اند و در پی رونق این صنعت هستند که در این زمینه موفق هم بوده اند. این صنعت در حقیقت یکی از مهمترین قطب های توسعه و درآمدزایی محسوب می شود که به ایجاد اشتغال و خوداتکایی کمک می کند و با ارتقای جنبه های فرهنگی و اقتصادی، تاثیر شگرفی بر رشد و پیشرفت کشورها می گذارد. به همین دلیل هم بسیاری از کشورها از جاذبه های این صنعت در راستای برون رفت از معضل ها و چالش های موجود در جامعه خود و ایجاد فرصت های شغلی بهره می برند.
گردشگری و توسعه اقتصادی
با توجه به اهمیت گردشگری می توان آن را یکی از مهمترین پایه های توسعه اقتصادی یک کشور به شمار آورد. به همین دلیل هم این صنعت به عنوان مهمترین منبع درآمد و ایجاد فرصت های شغلی برای بسیاری از کشورهای دنیا، محسوب می شود و آن را موتور توسعه می نامند و روز به روز بیشتر مورد توجه قرار گرفته و دولت ها به آن اهمیت می دهند.
گردشگری از نظر اقتصادی به عنوان یک منبع تأمین درآمد و ارز به شمار می رود و کشورهای مختلف جهان در سایه برخورداری از امکانات گوناگون و جاذبه‌های متنوع، در پی جذب و جلب جهانگردان به طرف خود هستند. از این روز گردشگری در حال تبدیل شدن به یکی از ارکان اصلی اقتصاد تجاری جهان است و بسیاری از برنامه ریزان و سیاستگذاران توسعه از این صنعت به عنوان رکن اصلی توسعه پایدار یاد می کنند.
این مهم باعث شده تا کشورهای مختلف دست به سرمایه گذاری در صنعت گردشگری بزنند زیرا صنعتی از زمره صنایع توزیع کننده درآمد است و هنگامی که جهانگرد وارد یک کشور می شود در مقابل خدماتی که به وی ارایه می‌کنند، باید هزینه پرداخت کند و این پرداخت ارزی خواهد بود و این اتفاق به افزایش سرمایه کمک می کند. بنابراین عایدی حاصل از گردشگری پایدار و در عین حال امکان بهره برداری از آن در کوتاه مدت فراهم است. همچنین اشتغال زایی در این صنعت بالا بوده و نیروی انسانی مورد نیاز آن محتاج به آموزش بلند مدت نیست.
گردشگری در ایران
گردشگری برای کشورهای دارای جاذبه‌های جهانگردی مانند ایران می تواند به مهمترین منبع کسب درآمد ارزی تبدیل شود. مشروط بر اینکه برنامه‌ریزی صحیح و همه جانبه توأم با آینده‌نگری برای آن تنظیم و اجرا شود. امکانات موجود در ایران نشان می دهد که ایران ظرفیت پذیرایی بیش از ۲ تا ۳ میلیون گردشگر خارجی را در سال دارا است و این صنعت بعد از صنعت نفت، مهمترین گزینه برای درآمد ارزی در کشور خواهد بود زیرا ایران یک موقعیت بسیار استثنایی و ممتاز از نظر جذب جهانگرد داشته که درآمدهای ارزی هنگفتی را به دنبال خواهد داشت و موضوعات مورد علاقه جهانگردان همچون طبیعت زیبا با خصوصیات اقلیمی و آب و هوایی ویژه، مردمی با فرهنگ و تمدن کهن، آداب و رسوم و سنن باستانی و اسلامی و اماکن بسیار قدیمی با سبک معماری بی نظیر که در کمتر کشوری می توان پیدا کرد در ایران وجود دارد.
اما با همه این ویژگی های خاص که ایران از آن برخوردار است، متأسفانه گردشگری چنان که انتظار می رود، گسترش و توسعه نیافته است. با وجودی که در تمامی برنامه‌های توسعه سال های گذشته بر رهایی از اقتصاد تک محصولی متکی بر صادرات نفت تأکید شده اما در مقام عمل موفقیت و کامیابی قابل توجه و مملوس و محسوسی در این زمینه به دست نیامده است. البته در دوره گشایش های ناشی از انعقاد برجام، این روند موقعیت خاصی را پشت سر گذاشت و ما در صنعت گردشگری شاهد پیشرفت های بسیاری بودیم.
برجام و ورود گردشگران به ایران
ایران که به دلیل تحریم های غیرعادلانه در حوزه صنعت گردشگری با مشکلات فراوانی روبرو شده بود، بعد از آغاز مذاکرات برجام، شروع به بازسازی صنعت گردشگری خود کرد زیرا کشورهای غربی که در فهرست گردشگری خود اشاره‌ای به نام ایران نمی‌کردند با آغاز مذاکرات برجام، این امر تغییر یافت و از ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۷ میلادی ورود گردشگر به ایران ۲.۵ میلیون تن رشد یافت. بنابراین حرکت به طرف شکل‌گیری تصویر مثبت از ایران، افزایش انگیزه سفر و شکل‌گیری تقاضای بیشتر، شکل‌گیری بازارهای جدید و تنوع بازارها به‌ویژه بازارهای اروپایی، افزایش سرمایه‌گذاری خارجی در هتلداری، افزایش زمان ویزا و ایجاد ویزای الکترونیکی و افزایش گردشگران خارجی، از آثار نخستینی بودند که برجام در حوزه گردشگری برجای گذاشت. جانی بیلبی موسس شرکت مسافرتی وایلد فرانتیرز گفت: «در سال ۲۰۱۳ ما ۴۰ گردشگر را به ایران بردیم. در سال ۲۰۱۶ این رقم به بیش از ۶۰۰ گردشگر رسید.» بعد از انعقاد برجام، هر روز بر تعداد گردشگرانی که از کاخ گلستان، معماری های زیبای شهر اصفهان و موزه ها و گالری های هنری ایران بازدید می کردند، افزوده می شد.
این اتفاقات باعث شد تا پیش‌بینی ها نشان دهد که در صورت برقراری برجام، سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلی ایران به ۲.۸ هزار میلیارد ریال در ۲۰۲۷ میلادی برسد و رشدی تقریبا ۳ برابری را نسبت به ۲۰۱۷ داشته باشد اما تازه عوارض سحر نمایان شده بود و آفتاب به صورت کامل در حوزه گردشگری نتابیده بود که با خروج یک طرفه آمریکا از برجام، حوزه گردشگری دچار مشکلاتی شد. به گونه ای که دیویدمک گینس، مدیر شرکت مسافرتی آنناون در همان ابتدای خروج از برجام گفت که اخیرا شاهد «توقف» رزرو سفرها به مقصد ایران بوده ایم و تعداد مشتریانی که از آمریکا برای سفر به ایران بلیط رزرو می کنند، در طول چند ماه گذشته کاهش یافته است.
البته باید اذعان داشت که تنها کسب و کارهای گردشگری ایران که رشد خوبی را در حساب‌های خود مشاهده می‌کردند، نیستند که باید تاوان این خروج را بدهند، بلکه گردشگران علاقه‌مند به دیدن ایران نیز حالا این امکان را تا حدودی از دست داده‌اند.
راهکارها در خصوص توسعه گردشگری
لوئیس ترنر تحلیل گر حوزه گردشگری، این صنعت را به عنوان امیدبخش ترین، پیچیده ترین و جایگزین ترین صنعتی می داند که کشورهای جهان سوم باید آن را دنبال کنند و می تواند عامل مهمی در کاهش فقر و بیکاری آنها باشد. بنابراین در کشوری مانند ایران که از انواع جاذبه های طبیعی، باستانی، فرهنگی و دیگر عامل های جذب گردشگر برخوردار است، باید بتوان این شاخص ها را به عنوان مهم ترین ابزار در جهت تقویت گردشگری داخلی ارتقا بخشید زیرا هر گونه بی توجهی و اهمال کاری در این راستا، فرصت سوزی در این حوزه به شمار می رود چراکه ایران به دلیل سپری کردن شرایط سخت پس از جنگ و فشارهای اقتصادی ناشی از تحریم ها به شدت نیازمند صنعتی جایگزین است تا تکیه صرف بر منابع نفتی و درآمدهای حاصل از آن، جای خود را به منابع درآمدی حاصل از گردشگری بدهد.
از این رو توجه به موفقیت کشورهایی که توانستند با اتکا بر ارزش های مالی ناشی از گردشگری، اقتصاد خود را بهبود ببخشند، می تواند الگوی خوبی برای رونق این صنعت در ایران باشد. همچنین افزودن زیرمجموعه های متنوعی همچون گردشگری سلامت به بسته های گردشگری موجود و رونق آن، خواهد توانست در ارتقای وضعیت صنعت گردشگری مفید واقع شود.
یکی از اصلی‌ترین بخش‌های اقتصاد کشورهای توریستی، اقتصاد گردشگری است. با توجه به اهمیت این موضوع در کشورمان ایران، این نوشته را به توضیح اقتصاد گردشگری اختصاص داده‌ایم.
تعریف اقتصاد گردشگری
وقتی از اقتصاد گردشگریصحبت می‌کنیم، منظور کلیه فعالیت‌های مرتبط با توریسم و گردشگری در بخش‌های مختلف از حمل و نقل گرفته تا اقامت و اسکان، رستوران‌ها و مراکز تفریحی، اماکن و بناهای تاریخی، جاذبه‌های طبیعی و آداب و رسوم و میراث فرهنگی و قومی و… است که مخرج مشترک همه آنها نیز گردشگری و سفر است. درست از زمانی که گردشگران عزم سفر و جایجایی از نقطه‌ای به نقطه دیگر می‌کنند، مجموعه‌ای از فعالیت‌های اقتصادی آغاز می‌شود که در دسته‌بندی اقتصاد گردشگری قرار می‌گیرند.
از بلیتی که از آژانس یا استارتاپ گردشگری خریداری شده تا هواپیما یا قطار و اتوبوس و… که برای جایجایی به کار گرفته شده تا محل اقامت که می‌تواند هتل باشد یا اقامتگاه یا هاستل، تورها و راهنمایانی که در مقصد گردشگران را این طرف و آن طرف می‌برند، غذاها و نوشیدنی‌هایی که میل می‌شود، بازدید از اماکن و جاذبه‌ها، خریدهایی که انجام می‌شود و در نهایت هم برگشت به مبدا، همگی طیف وسیعی از فعالیت‌ها هستند که برای آنها ارز (خارجی) یا پول (واحد پولی رایج) هزینه می‌شود و بنابراین جزء اقتصاد گردشگری محسوب می‌شوند. به عبارتی دیگر تمام خدمات و تسهیلاتی که به گردشگر در زمان سفر به دو شکل کالا یا خدمات (عرضه) ارائه می‌شود، و نیازها و تقاضاهای او را پاسخ می‌دهد، اقتصاد گردشگری می‌گویند که خود دو شکل مستقیم و غیرمستقیم دارد. منظور از شکل مستقیم اقتصاد گردشگری، زنجیره‌های متصل به سفر و گردشگری‌اند اعم از هتلها، آژانس‌ها، ایرلاین‌ها و… است و در شکل غیرمستقیم، بر بازاریابی و تبلیغات، آموزش و فرهنگ‌سازی، سرمایه‌گذاری و… تمرکز می‌شود.
درآمد صنعت توریسم بیشتر متکی به شکل مستقیم آن است. در درجه اول گردشگری مفهومی اقتصادی است. کسی که از منطقه‌ای خارج می‌شود و به جای دیگری می‌رود، به اقتصاد آن منطقه پول تزریق می‌کند و گویی در راه رشد و توسعه آن منطقه گام برداشته یا کالایی را از نقطه‌ای به نقطه دیگر صادر کرده است.
سهم یا حجم گردشگری از اقتصاد دنیا
گردشگری و سفر قلب تپنده اقتصاد جهان است که اگر از کار بیفتند، اقتصاد جهان نیز فرومی‌پاشد. گردشگری به همین یک دلیل ساده در صدر بخش‌های مهم اقتصاد و امنیت جهان قرار گرفته و از حدود یک دهه پیش هم عملکردی بهتر از دیگر بخش‌ها داشته است. این نکته‌ای است که همه ساله در گزارش‌های شورای جهانی سفر و گردشگری یا سازمان جهانی گردشگری انعکاس می‌یابد. اثرات اقتصادی فعالیت‌های گردشگری بسیار زیاد است. میلیون‌ها انسان در حوزه گردشگری فعالیت دارند و بسیاری از کشورها حیات‌شان به گردشگری وابسته است. به طوری که همین حالا حدود ۱۰ درصد ازGDP تولید ناخالص داخلی جهان به صنعت گردشگری اختصاص یافته و ۱۰ درصد شاغلان جهان نیز در یکی از حوزههای مشاغل گردشگری مشغول به کارند.
گردشگری چه مزایای اقتصادی دارد؟
گردشگری به جز دوره‌هایی خاص، همواره بازاری رو به رشد و پول‌ساز بوده که مزایا و منفعت‌های زیادی برای کشورها دارد. از جنبه‌های مختلفی می‌توان به این موضوع پرداخت. گردشگری حداقل ۴ منفعت اقتصادی برای کشورها دارد.
گردشگری خلق شغل می‌کند و نیروی انسانی در بخش‌های مختلف زنجیره آن به استخدام درمی‌آیند و این بزرگترین مزیت اقتصادی خواهد بود.
گردشگری مانند بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی دیگر نوعی دادوستد عرضه و تقاضامحور است و هر چقدر رونق بیشتری داشته باشد، کسب و کارهای مرتبط با آن به خصوص در صنف‌های خرد را به تحرک وامی‌دارد و این امر به شکلی دومینووار به دیگر بخش‌های اقتصادی نیز منتقل می‌شود.
یکی از بهترین مزیت‌های گردشگری امکان توازن منطقه‌ای و دست‌یابی به توسعه پایدار و همه‌جانبه در مناطق دارای ظرفیت رشد است. از این نظر گردشگری یکی از بهترین مسیرها برای جبران عقب‌ماندگی‌ها به خصوص در مناطق دوافتاده است.
یکی از بالاترین ارزش افزوده‌ها در میان تمام فعالیت‌های اقتصادی در حوزه گردشگری است. گفته می‌شود سرعت اشتغال در بخش گردشگری ۲.۵ برابر دیگر بخش‌هاست. از سویی نیز براساس آمارها هر فعالیت و پروژه گردشگری به طور میانگین برای ۱۰ نفر اشتغال‌زایی می‌کند. در بسیاری از کشورها، میزان درآمدی که از گردشگری به دست می‌آید از مجموع درآمدهای مالیاتی بیشتر است.
چند نمونه موفق از اقتصاد گردشگری
به طور معمول مردم سفر می‌روند تا به آرامش برسند، تندرستی‌شان را حفظ کنند و سلامت خود را تقویت کنند و معناهای تازه‌ای به زندگی خود بیفزایند. از بعد اقتصادی اما موضوع کمی فرق می‌کند. در یک کلام هر فعالیتی در دهکده جهانی به حوزه سفر و گردشگری وابسته است. امروزه در جهان بسیاری مردم و دولت‌ها در کشورهای مختلف از درآمدهای گردشگری و اقتصاد آن روزگار می‌گذرانند. در این میان برخی کشورها رابطه و پیوند عمیق‌تری با گردشگر و ارزهایی که وارد اقتصادشان می‌کنند، دارند. نمونه‌اش کشور مالدیو است که براساس گزارش بانک جهانی بالاترین میزان تولید ناخالص داخلی مرتبط با گردشگری متعلق به این کشور است.
جمهوری مالدیو جزیره‌ای در اقیانوس هند است که جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر دارد اما ۳۸.۹۲ تولید ناخالص داخلیاش را از توریسم به دست می‌آورد. دومین کشور وابسته به گردشگری، جزایر ویرجین بریتانیا است که در واقع مجمع‌الجزایری در دریای کارائیب نزدیک به قاره آمریکا است و طبق داده‌های بانک جهانی، ۳۲.۹۶ درصد تولید ناخالص داخلیاش از حوزه گردشگری تامین می‌شود. سومین کشور نیز در لیست بانک جهانی ماکائو است که سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلیاش ۲۸.۰۵ درصد است. نکته جالب اینکه اغلب این کشورها، از نظر جغرافیایی و سرزمینی و جمعیتی به شدت کوچک هستند اما توان اقتصادی بالایی دارند.
در میان کشورهای بزرگتر، یونان در صدر و از بقیه نام‌آشناتر است. این کشور با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی و میراث فرهنگی غنی براساس داده‌های نهادهای پولی و آماری جهان، توریست‌ها ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور ۶۰۰۰ جزیره‌ای را تامین می‌کنند، سالانه بیش از ۳۰ میلیون نفر از این کشور دیدن می‌کنند و سالانه هم ۱۰ درصد بر درآمدهای این کشور از گردشگری اضافه می‌شود.
در پرتغال نیز براساس آمارها، در سال ۲۰۱۸، ۱۹.۱ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور از راه گردشگری به دست آمده است. سرعت رشد گردشگری در پرتغال بسیار بالا و حدود ۴.۰۳ درصد است. ۲۰ سال پیش سهم گردشگری از GDP این کشور تنها ۹.۴ درصد بوده است. اتریش نیز دیگر کشوری است که گردشگری ۱۵.۴ درصد از اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد. آب و هوای زمستانی و مناظر طبیعی و دامنه‌های پوشیده از برف آلپ و تابستان‌های معتدل این کشور برای بسیاری از گردشگران مقصدی ایده‌آل است.
کدام مناطق بیشترین درآمد را از اقتصاد گردشگری دارند؟
گردشگری در حال رونق است. توریسم جهانی سالانه ۱۳۴۰ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی کمک می‌کند که ۳۹ درصد آن به جیب دولت‌های اروپایی می‌رود. بنابراین جای تعجب نیست که ۵۲ درصد کل توریست‌های جهان نیز راهی کشورهای این منطقه می‌شود. کشورهای حوزه آسیا-پاسیفیک نیز از ۲۴ درصد کل گردشگران استقبال می‌کنند و در عوض سهمی ۲۹ درصدی از کیک درآمدهای گردشگری می‌برند. کشورهای منطقه آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی نیز از کل ارزش افزوده‌ای که گردشگری جهانی ایجاد کرده، ۱۶ درصد را از آن خود کرده‌اند. تعداد گردشگرانی که از این منطقه بازدید کرده‌اند، معادل ۱۶درصد کل توریست‌های جهانی است.
کشورهای دارای بیشترین درآمد از اقتصاد گردشگری
براساس گردشگری سازمان جهانی گردشگری کشورهای فرانسه، اسپانیا و آمریکا در سال ۲۰۱۸ بیشترین درآمدها را از گردشگری نصیب خود کرده‌اند. در فهرست کشورهای با درآمد بالا از نظر تعداد بازدید‌کننده، آمریکا در صدر قرار دارد. این کشور در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۱۱ میلیارد دلار از ۷۷ میلیون گردشگری که به این کشور رفته‌اند، درآمد کسب کرده است. یعنی هر گردشگر بین‌المللی به طور متوسط به اقتصاد گردشگری آمریکا ۲۷۳۹ دلار کمک کرده است.
در رده دوم، اسپانیا قرار دارد که طبق داده‌های سازمان جهانی گردشگری، یک سوم آمریکا ۶۸ میلیارد دلار از ۸۶ میلیون توریست بین‌المللی کسب درآمد کرده است. در رده سوم نیز کشور فرانسه قرار دارد که بیش از ۵ میلیون گردشگر خارجی از این کشور بازدید کرده‌اند و حدود ۶۱ میلیارد دلار نیز ارزش افزوده به اقتصاد این کشور تزریق کرده‌اند. براساس آمارهای سال ۲۰۱۹ این نهاد جهانی، ارزش سفرهای بین‌المللی به حدود ۱.۵ هزار میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل از آن چهار درصد افزایش داشته است. در سال ۲۰۱۹ فرانسه با بیش از ۹۰ میلیون بازدید کننده، پربازدیدترین کشور باقی مانده و به دنبال آن اسپانیا بوده که ۸۳.۸ میلیون نفر از آن بازدید کرده‌اند.
اقتصاد گردشگری ایران
در ایران نیز بنا به آمارها ۲۴۰هزار نفر به صورت مستقیم و ۵۵۰هزار نفر غیرمستقیم در صنعت گردشگری مشغول به کارند. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی در جهان بر اساس بخش‌های مختلف اقتصادی نیز نشان می‌دهد حوزه سفر و گردشگری بعد از بخش‌های ارتباطات و اطلاعات (۴.۸) و خدمات مالی (۳.۷) با ۳.۴ درصد بیشترین میزان رشد را دارد. در عین حال از ایران به عنوان یکی از سه کشور با بالاترین رشد گردشگری در جهان یاد می‌شود.
براساس داده‌های سازمان جهانی گردشگری ایران در کنار دو کشور میانمار و پورتوریکو بالاترین میزان رشد گردشگر را داشته است. رشد گردشگران ورودی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷.۹ درصد اعلام شده است.
آینده اقتصاد گردشگری چیست؟
کشورها چند سالی است که به گردشگری و کسب و کارهای مرتبط با آن اهمیت بیشتری می‌دهند و این را با مقایسه سرعت رشد اقتصاد گردشگری در دوره‌های مختلف می‌توان دریافت. خوشبینی‌ها به آینده صنعت گردشگری روز به روز بیشتر می‌شود. خروجی اکثر گزارش‌ها و تحلیل‌ها این است که سرعت رشد صنعت گردشگری، از هر فعالیت اقتصادی دیگری بالاتر است. براساس برآوردهای جهانی، یکی از ظرف مدت ۱۰ سال، علاوه بر اینکه میل عمومی به سفر بیشتر می‌شود و تعداد سفرها با انگیزه‌های مختلف میان مردم سرتاسر جهان فزونی می‌گیرد، مشارکت اقتصادی در مشاغل و کسب و کارهای گردشگری نیز رشد خواهد کرد. به طوری که در آینده ۲۵ درصد شغل‌های جهان در حوزه گردشگری خواهد بود.
در تحلیلی دیگر هم کارشناسان تخمین می‌زنند تا سال ۲۰۳۰ دست‌کم ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون فرصت شغلی از مشاغل موجود جهان مرتبط با بخش گردشگری باشد. در حال حاضر اقتصاد گردشگری در میان تمامی بخش‌های اصلی اقتصاد رکورد زده و حتی از بخش‌هایی مانند کشاورزی نیز سبقت گرفته است. پیش‌بینی‌ها این است که بخش گردشگری بعد از پشت سر گذاشتن بحران کرونا و در بلندمدت روند رو به رشد خود را از سر بگیرد.
بخش‌های مرتبط با اقتصاد گردشگری
در صنعت گردشگری، اگرچه اغلب مفاهیم مرتبط و درباره سفر کردن است، صنعت خدمات‌محور است که بخش‌های زیادی از اقتصاد را درگیر خود کرده و در آن خدمات مختلف حمل و نقل، اسکان، غذا و نوشیدنی‌ها و… ارائه می‌شود. عاملان و کارگزاران زیادی در این صنعت ایفای نقش می‌کنند و تقریبا تنها بخش اقتصاد جهانی است که پیوندی عمیق دیگر دارد. در یک کلام هیچ صنعتی در دنیا به اندازه صنعت گردشگری چندوجهی نیست. به همین دلیل است که سهم بالایی از اقتصاد گردشگری در جهان با صنایع و حوزههای دیگر مرتبط است.
حمل و نقل در گردشگری
بخش حمل و نقل کمک می‌کند که گردشگران از جایی که عازمند به جایی دیگر در مقصد منتقل شوند. این فرآیند در وهله اول و بیشتر مواقع شامل فراهم آوردن وسایل برای رسیدن به مقصد است اما ممکن است شامل گشت و گذار و جابجایی در دوران اقامت هم باشد. در این بخش خدمات مربوط به سفرهای جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی قرار دارد. بخش مهمی از اقتصاد گردشگری مربوط به صنعت هواپیمایی است که نقش مهمی در توریسم مدرن ایفا می کند. صنعت هوایی به مسافران امکان و اجازه دسترسی به پروازهای داخلی و خارج از کشور را می‌دهد.
خدمات هواپیمایی به طور کلی به پروازهای برنامه‌ریزی شده و چارتری تقسیم می‌شوند که سهم بالایی از اقتصاد گردشگری را به خود اختصاص می‌دهند. از سویی برای بسیاری از گردشگران، دسترسی به خودرو مهمترین بخش تجربه توریستی آنها است. دسترسی به خودرو تضمین می‌کند که گردشگران از آزادی اکتشاف و مسافرت آزاد برخوردار هستند. خدمات کرایه اتومبیل این نوع دسترسی را فراهم می کند و اغلب در مجاورت فرودگاه‌ها یا حتی با همکاری شرکتهای هواپیمایی یا شرکتهای مسافرتی خاص کار می کنند.
سومین زیرمجموعه کلیدی بخش حمل و نقل، سفرهای ریلی است که سابقه پیوند آن با صنعت گردشگری به قرن نوزدهم می‌رسد. راه‌آهن نه تنها وسیله‌ای راحت و امن برای توریست‌ها، است بلکه خدمات ریلی زمینی و زیرزمینی نیز گزینه‌هایی را در اختیار گردشگران قرار داده است. بنابراین اقتصاد گردشگری اتکای زیادی به این حمل و نقل ریلی دارد.
اقامت در گردشگری
بخش اقامتی برای صنعت گردشگری و مهمان‌نوازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا افرادی که به مناطق مختلف سفر می کنند برای اقامت، استراحت، خواب و خوابیدن نیاز به جایی دارند. در اکثر تعاریف کسی گردشگر محسوب می‌شود که بیش از ۲۴ ساعت در مقصد بماند و به عبارتی از اقامت شبانه استفاده کند. در زیرمجموعه این اقامت، چندین مؤلفه اعم از صنعت هتلداری گرفته تا کمپینگ، خوابگاه‌ها و سفرهای دریایی و… وجود دارد. هتلها بارزترین و محبوب ترین شکل اقامتی برای گردشگران است و صنعت هتل سازی به طور غیرقابل باوری با صنعت گردشگری و اقتصاد آن در هم آمیخته شده است.
هتلها مهمترین محل اقامت گردشگران محسوب می‌شوند. جالب این است که نرخ رشد گردش مالی هتلها در جهان چیزی در حدود ۷۸ درصد است که نسبت به میانگین حوزههای دیگر اقتصادی با نرخ . با این گفته ، گذشته از تختخواب و سایر امکانات ضروری، خدمات ارائه ۱۰-۱۵ درصدی، بسیار پربازده‌تر است.غیر از هتلها، هاستل‌ها، اقامت‌های بوم‌گردی، کمپینگ‌ها، خانه‌های اشتراکی و… نیز به در بخش اقامتی گردشگری قابل اشاره هستند.
غذا و نوشیدنی در گردشگری
بخش مواد غذایی و آشامیدنی نقش غیرقابل انکاری در اقتصاد صنعت گردشگری دارد. گردشگران در تمام مراحل تجربه سفر خود از جمله در طول سفر، هنگام اقامت و زمان گشت و گذار نیاز با بخش‌های تولید و توزیع مواد غذایی و آشامیدنی سر و کار دارند. بخش غذایی و آشامیدنی شامل رستوران‌ها، کترینگ‌ها کافه‌ها و بارها می‌شود. در این بخش علاوه بر تهیه نیازهای اساسی مسافران، امکاناتی برای معاشرت، ملاقات با افراد جدید و لذت بردن از تجربه سفر را برای آنها فراهم می‌شود.
سرگرمی و اوقات فراعت در گردشگری
بسیاری از گردشگران با هدف دسترسی به سرگرمی‌‌ها به مکانهای جدید سفر می کنند. چنین توریست‌هایی ممکن است به گزینه‌های سرگرمی که در محل زندگی‌شان داشته‌اند جذب نشده‌اند یا ممکن است به سرگرمی‌های دیگر همراه با تجربه متفاوت‌تری نیاز داشته باشند.
جاذبه‌های تفریحی یا مکانهای تفریحی گاهی اوقات دلیل اصلی سفر گردشگران به یک مکان خاص است و از نظر اقتصادی نیز درآمدهای هنگفتی را به صنعت گردشگری تزریق می‌کند. اطلاعات گردشگری، تورهای راهنما، خرید، ورزش و تفریح و… در این دسته‌بندی جای می‌گیرند.
صنایع وابسته در گردشگری
سرانجام، تعدادی از صنایع نیز وجود دارند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با صنعت گردشگری در ارتباط هستند. اینها شامل صنایعی می‌شود که در واقع مشتری‌ها را با خدمات مسافرتی متصل می‌کنند، و همچنین صنایع مبتنی بر ارائه اطلاعات مهم به مشتریان است که به آنها در سفر کمک می‌کند و در رونق‌دهی به اقتصاد گردشگری موثر واقع می‌شوند.
صنعت خدمات مالی و بیمه‌ای در گردشگری
یکی از این صنایع وابسته گردشگری، خدمات مالی است که به چند طریق با صنعت توریسم مرتبط است. برای نمونه گردشگران در شرایط اضطراری یا در مواردی که نیاز به معالجه پزشکی باشد، نیاز به حمایت‌های بیمه‌ای و مالی دارند. علاوه بر این، خدمات مالی ممکن است مواردی مانند صرافی‌ها را نیز دربرگیرد.
آژانس‌های مسافرتی
نیز در بخش صنایع وابسته گردشگری فعالیت می‌کنند. آژانس‌ها به نمایندگی از تأمین‌کنندگان خدمات گردشگری، نیازهای مشتریان را تامین می‌کنند. آژانس‌ها معمولاً در ازای جذب و معرفی گردشگر، از ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری کمیسیون دریافت می‌کنند و در مقابل درباره بهترین محصولات مسافرتی با توجه به نیازها یا ترجیحات خاص خود به مسافران توصیه‌هایی می‌کنتد. در عین حال ارائه می دهند. برخی از آژانس‌های مسافرتی خدمات تجاری نیز ارائه می‌دهند.
توراپراتورها
کار اصلی توراپراتورها، فروش خدمات گردشگری در قالب بسته‌های تشویقی و پکیج‌های تخفیفی است. توراپراتورهای مختلف محصولات و خدمات مختلف گردشگری را با برخی محصولات و خدمات دیگر ترکیب می‌کنند و به گردشگران عرضه می‌کنند. برای مثال، بسته تعطیلاتی ممکن است شامل هزینه‌های مسافرتی برای پرواز، نقل و انتقالات فرودگاهی، اقامت در هتل و خرید از بازارها و فروشندگان محلی باشد. برخی توراپراتورها ممکن است به منظور کسب درآمد بیشتر و ارائه تجربه بهتر به گردشگران، بسته‌ها و پکیج‌های اختصاصی نیز در برنامه سفر گردشگران بگنجانند.
آژانس‌های آنلاین (Online travel agencies)
آژانس های مسافرتی آنلاین یا OTA خدمات مشابهی با توراپراتورها به گردشگران می‌دهند. اگرچه این خدمات از طریق اینترنت ارائه می شوند. برخی از محبوب ترین OTAها شامل Expedia ،Booking.com، کایاک و lastminute.com هستند.
بازیگران و نهادهای فعال در اقتصاد گردشگری
نهادهای گردشگری در واقع سازمان‌هایی هستند که برای جستجوی صنعت گردشگری و اقدام به نمایندگی از آن وجود دارند. اینها ممکن است در سیاستهای گردشگری ملی تأثیر بگذارند یا ممکن است کاری کنند که دولت‌ها که معمولا کارکرد اصلی‌شان سیاست‌گذاری و تهیه برنامه‌های راهبردی و استراتژیک برای صنعت گردشگری است، به نفع یک بخش خاص از این صنعت اقدام کنند.
از مهمترین سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با اقتصاد گردشگری، می‌توان از سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، شورای جهانی سفر و گردشگری (W.T.T.C)، سازمان بین‌المللی هواپیمائی کشوری (ایکائو)، انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوائی (I.A.T.A)، فدراسیون بین‌المللی اتحادیه آژانس‌های مسافرتی (U.F.T.A.A)، اتحادیه بین‌المللی هتلها و رستوران‌ها (I.H.&R.A)، اتحادیه جهانی آموزش حرفه‌ای جهانگردی (W.A.P.T.T) اشاره کرد.
استارتاپ‌ها و وی‌سی‌های بزرگ صنعت گردشگری
در سال‌های اخیر علاوه بر بازیگران سنتی، استارتاپ‌ها نیز به حوزه گردشگری ورود کرده‌اند و حجم و اندازه این صنعت را چند برابر کرده‌اند. استارتاپ‌های حوزه گردشگری با ایده‌ها و نواوری‌های بنیان‌گذارانشان، مشاغل زیادی را در حوزه گردشگری ایجاد کرده‌اند، در چگونگی سفر کردن تغییرات اساسی به وجود آورده‌اند و به طور کلی روایتی کاملاً متفاوت از زنجیره کسب و کارهای مرتبط با دست داده‌اند. به گمان بسیاری اگر سفر و گردشگری سهمی حدود ۶ درصدی در تولید ناخالص داخلی جهان دارد ماحصل حضور گسترده کسب و کارهای آنلاین و استارتاپ‌های گردشگری است که در همه بخش‌های مرتبط با اقتصاد گردشگری اعم از اقامت‌گاه‌ها، هتلداری، آژانس‌ها، ایرلاین‌ها و خدمات حملونقل مسافر و… فعالند.
موفق‌ترین استارتاپ حوزه گردشگری ایربی‌ان‌بی (Airbnb) است که در زمینه اجاره محل اقامت کار می‌کند و در واقع واسطه میان صاحبان اقامت‌گاه‌ها با گردشگران است. این استارتاپ اواخر سال ۲۰۰۷ راه‌اندازی شده و هم‌اینک ارزش آن یک میلیارد دلار را نیز رد کرده است. در رده‌بندی استارتاپ‌های برتر امسال نیز TRVLPorter در صدر قرار گرفته است. استارتاپی که انقلابی در پوشش گردشگران ایجاد کرده است. این استارتاپ با استایل‌های شخصی لباس برای همه نوع سلیقه‌ها طراحی و برای مسافران و گردشگران ارسال می‌کند. کاربران برای هر نوع لباس ۶۵ دلار پرداخت می کنند و پس از اتمام سفرشان، همه آن‌را پس می‌دهند.
به همان اندازه که استارتاپ‌ها گردشگری و اقتصاد آن را متحول کرده‌اند، سرمایه‌گذاری‌های مدرن نیز بر رشد کسب و کارهای این حوزه موثر بوده‌اند. گرچه جریان تزریق سرمایه به طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری در شکل سنتی آن چندین دهه است، در تمام کشورها پیگیری می‌شود، تقریبا از زمان جنبش دات‌کام در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی صندوق‌های سرمایه‌گذاری حوزه گردشگری از سیلیکون‌ولی شکل گرفتند و امروز نیز جایگاه‌شان در این صنعت تثبیت شده است. در این دوره حتی غول‌هایی مثل کایاک و Airbnb هنوز در سیلیکون‌ولی ساکن بودند. بازار چند تریلیون دلاری سفر و گردشگری جهانی همچنان رو به رشد است و تا زمانی که رشد وجود داشته باشد، وی‌سی‌ها نیز دلایل کافی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت خواهند داشت.
براساس داده‌های Crunchbase و PitchBook، به‌رغم ماهیت غیرمستقل بخش گردشگری، جریان معاملات در این صنعت در طی ۵ سال گذشته همواره قوی و پایدار بوده است. در همین مدت با سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته تعدادی از استارتاپ‌های حوزه گردشگری یونیکورن شده‌اند. شرکت‌هایی مانند Klook ، Sonder، Flixbus ،Vacasa ،Wheels Up ،TripActions و… . همچنین به نظر می‌رسد تأمین اعتبار در اغلب بخش‌های مرتبط با سفر و گردشگری، از جمله رزرو، اقامت و همچنان بالاست. صندوق‌های سرمایه‌گذار از صدها میلیون تا چندین میلیارد دلار در پروژه‌های گردشگری سرمایه‌گذاری می‌کنند. مثال بارز در این زمینه گروه هتلداری Oyo در هند است که اواخر سال ۲۰۱۹، ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه جذب کرد. JetBlue Technology Ventures، NFX ،Revolution Ventures، سه صندوق بزرگ سرمایه‌گذاری صنعت گردشگری جهان هستند.
سه فناوری اثرگذار بر اقتصاد گردشگری
از برنامه های مسافرتی گرفته تا چک‌های آنلاین ایرلاین‌ها، رزرو اقامتگاه و هتل و رستوران، سفارش خودرو و… مسافرت و گردشگری بدون فناوری تجربه‌ای بسیار ناخوشایند است. فناوری به توریست‌ها کمک می‌کند راحت‌تر به هر نقطه‌ای که می‌خواهند متصل شوند و اقتصاد گردشگری و زنجیره‌های آن را نیز تکان می‌دهد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا پایان امسال مصرف‌کنندگان در سراسر جهان ۸۵ درصد از معاملات خود را غیرحضوری انجام می‌دهند. کاربران سوال‌هایشان را از چت‌با‌ت‌ها می‌پرسند و با آنها صحبت می‌کنند و ایمیل‌های خودکار آنهایی هستند که اطلاعات رزرو را تأیید می‌کنند. در صنعت گردشگری اما فناوریها تحولات عمیق‌تر را موجب شده‌اند.
میلیون‌ها نفر روزانه به سفر می‌روند و از مظاهر فناورانه کمک می‌گیرند. هوش مصنوعی به آنها می‌گوید باید از چه منطقه‌ای و در کدام بازه زمانی دیدن کنند که قیمت‌ها مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد. با این حال چند فناوری وجود دارد که اثرات عمیق‌تری بر اقتصاد گردشگری داشته است. یکی از این فناوریها، اینترنت اشیا (IOT) است که به ساده‌سازی فرایندها و بهبود تجربه گردشگران کمک کند. در اینترنت اشیا، همه چیز از طریق اینترنت متصل می‌شوند و راحت‌تر می‌توان به آنها دسترسی پیدا کرد.
این سیستم ردیاب‌های چمدانی را برای خطوط هوایی و سیستم‌های چک خودکار در هتلها ایجاد کرده و به کاهش هزینه‌های و افزایش سودآوری آژانس‌ها، هتلها، ایرلاین‌ها منجر شده است. مهمترین نسبت فناوری و صنعت گردشگری در رزرو آنلاین است که هم میزبان سفر و هم توریست‌ها عواید زیادی دارد. هتلها و تورها هم‌اکنون می‌توانند مشتریانی را از سراسر جهان بپذیرند و حتی رزرو و پرداخت کامل را نیز از آنها دریافت کنند. اکنون روند رزرو و لغو آن بسیار آسانتر شده و فقط با یک کلیک انجام می‌شود. چنین فناوری‌هایی علاوه بر بالا بردن سرعت و دقت عملیات‌ها و فرآیندها، در جذب تعداد بیشتر گردشگر و بالا رفتن بازدهی و راندمان بخش‌های مختلف صنعت گردشگری نیز موثر واقع می‌شود.
سومین اثر فناوری‌های نو بر گردشگری و اقتصاد آن در تبلیغات و بازاریابی است. براساس آمارها در فاصله ژانویه سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی ۲۸۸ میلیون نفر بیشتر شده است. از دیدگاه فروش و بازاریابی، شرکت‌ها، آژانس‌ها و ایرلاین‌های فعال صنعت توریسم با بهره‌گیری از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ محصولات و خدمات خود می‌پردازند. چرا که تبلیغات آنلاین با توجه به شناختی که به بازیگران این صنعت از نوع رفتار، انتخاب‌ها و سلیقه‌های توریست‌ها می‌دهد، از نظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه و کارآمدتر در مقایسه با روش‌های سنتی است.
یکی از عبارت‌های جذاب در صنعت گردشگری و به صورت کلی اقتصاد، عبارت اقتصاد گردشگری است. در این نوشته به توضیح کامل این مفهوم می‌پردازیم.
از بلیتی که از آژانس یا استارتاپ گردشگری خریداری شده تا هواپیما یا قطار و اتوبوس و… که برای جایجایی به کار گرفته شده تا محل اقامت که می‌تواند هتل باشد یا اقامتگاه یا هاستل، تورها و راهنمایانی که در مقصد گردشگران را این طرف و آن طرف می‌برند، غذاها و نوشیدنی‌هایی که میل می‌شود، بازدید از اماکن و جاذبه‌ها، خریدهایی که انجام می‌شود و در نهایت هم برگشت به مبدا، همگی طیف وسیعی از فعالیت‌ها هستند که برای آنها ارز (خارجی) یا پول (واحد پولی رایج) هزینه می‌شود و بنابراین جزء اقتصاد گردشگری محسوب می‌شوند. به عبارتی دیگر تمام خدمات و تسهیلاتی که به گردشگر در زمان سفر به دو شکل کالا یا خدمات (عرضه) ارائه می‌شود، و نیازها و تقاضاهای او را پاسخ می‌دهد، اقتصاد گردشگری می‌گویند که خود دو شکل مستقیم و غیرمستقیم دارد. منظور از شکل مستقیم اقتصاد گردشگری، زنجیره‌های متصل به سفر و گردشگری‌اند اعم از هتلها، آژانس‌ها، ایرلاین‌ها و… است و در شکل غیرمستقیم، بر بازاریابی و تبلیغات، آموزش و فرهنگ‌سازی، سرمایه‌گذاری و… تمرکز می‌شود.
درآمد صنعت توریسم بیشتر متکی به شکل مستقیم آن است. در درجه اول گردشگری مفهومی اقتصادی است. کسی که از منطقه‌ای خارج می‌شود و به جای دیگری می‌رود، به اقتصاد آن منطقه پول تزریق می‌کند و گویی در راه رشد و توسعه آن منطقه گام برداشته یا کالایی را از نقطه‌ای به نقطه دیگر صادر کرده است.
سهم یا حجم گردشگری از اقتصاد دنیا
گردشگری و سفر قلب تپنده اقتصاد جهان است که اگر از کار بیفتند، اقتصاد جهان نیز فرومی‌پاشد. گردشگری به همین یک دلیل ساده در صدر بخش‌های مهم اقتصاد و امنیت جهان قرار گرفته و از حدود یک دهه پیش هم عملکردی بهتر از دیگر بخش‌ها داشته است. این نکته‌ای است که همه ساله در گزارش‌های شورای جهانی سفر و گردشگری یا سازمان جهانی گردشگری انعکاس می‌یابد. اثرات اقتصادی فعالیت‌های گردشگری بسیار زیاد است. میلیون‌ها انسان در حوزه گردشگری فعالیت دارند و بسیاری از کشورها حیات‌شان به گردشگری وابسته است. به طوری که همین حالا حدود ۱۰ درصد ازGDP تولید ناخالص داخلی جهان به صنعت گردشگری اختصاص یافته و ۱۰ درصد شاغلان جهان نیز در یکی از حوزههای مشاغل گردشگری مشغول به کارند.
گردشگری چه مزایای اقتصادی دارد؟
گردشگری به جز دوره‌هایی خاص، همواره بازاری رو به رشد و پول‌ساز بوده که مزایا و منفعت‌های زیادی برای کشورها دارد. از جنبه‌های مختلفی می‌توان به این موضوع پرداخت. گردشگری حداقل ۴ منفعت اقتصادی برای کشورها دارد.
گردشگری خلق شغل می‌کند و نیروی انسانی در بخش‌های مختلف زنجیره آن به استخدام درمی‌آیند و این بزرگترین مزیت اقتصادی خواهد بود.
گردشگری مانند بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی دیگر نوعی دادوستد عرضه و تقاضامحور است و هر چقدر رونق بیشتری داشته باشد، کسب و کارهای مرتبط با آن به خصوص در صنف‌های خرد را به تحرک وامی‌دارد و این امر به شکلی دومینووار به دیگر بخش‌های اقتصادی نیز منتقل می‌شود.
یکی از بهترین مزیت‌های گردشگری امکان توازن منطقه‌ای و دست‌یابی به توسعه پایدار و همه‌جانبه در مناطق دارای ظرفیت رشد است. از این نظر گردشگری یکی از بهترین مسیرها برای جبران عقب‌ماندگی‌ها به خصوص در مناطق دوافتاده است.
یکی از بالاترین ارزش افزوده‌ها در میان تمام فعالیت‌های اقتصادی در حوزه گردشگری است. گفته می‌شود سرعت اشتغال در بخش گردشگری ۲.۵ برابر دیگر بخش‌هاست. از سویی نیز براساس آمارها هر فعالیت و پروژه گردشگری به طور میانگین برای ۱۰ نفر اشتغال‌زایی می‌کند. در بسیاری از کشورها، میزان درآمدی که از گردشگری به دست می‌آید از مجموع درآمدهای مالیاتی بیشتر است.
چند نمونه موفق از اقتصاد گردشگری
به طور معمول مردم سفر می‌روند تا به آرامش برسند، تندرستی‌شان را حفظ کنند و سلامت خود را تقویت کنند و معناهای تازه‌ای به زندگی خود بیفزایند. از بعد اقتصادی اما موضوع کمی فرق می‌کند. در یک کلام هر فعالیتی در دهکده جهانی به حوزه سفر و گردشگری وابسته است. امروزه در جهان بسیاری مردم و دولت‌ها در کشورهای مختلف از درآمدهای گردشگری و اقتصاد آن روزگار می‌گذرانند. در این میان برخی کشورها رابطه و پیوند عمیق‌تری با گردشگر و ارزهایی که وارد اقتصادشان می‌کنند، دارند. نمونه‌اش کشور مالدیو است که براساس گزارش بانک جهانی بالاترین میزان تولید ناخالص داخلی مرتبط با گردشگری متعلق به این کشور است.
جمهوری مالدیو جزیره‌ای در اقیانوس هند است که جمعیتی کمتر از یک میلیون نفر دارد اما ۳۸.۹۲ تولید ناخالص داخلیاش را از توریسم به دست می‌آورد. دومین کشور وابسته به گردشگری، جزایر ویرجین بریتانیا است که در واقع مجمع‌الجزایری در دریای کارائیب نزدیک به قاره آمریکا است و طبق داده‌های بانک جهانی، ۳۲.۹۶ درصد تولید ناخالص داخلیاش از حوزه گردشگری تامین می‌شود. سومین کشور نیز در لیست بانک جهانی ماکائو است که سهم گردشگری در تولید ناخالص داخلیاش ۲۸.۰۵ درصد است. نکته جالب اینکه اغلب این کشورها، از نظر جغرافیایی و سرزمینی و جمعیتی به شدت کوچک هستند اما توان اقتصادی بالایی دارند.
در میان کشورهای بزرگتر، یونان در صدر و از بقیه نام‌آشناتر است. این کشور با جاذبه‌های تاریخی و طبیعی و میراث فرهنگی غنی براساس داده‌های نهادهای پولی و آماری جهان، توریست‌ها ۲۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور ۶۰۰۰ جزیره‌ای را تامین می‌کنند، سالانه بیش از ۳۰ میلیون نفر از این کشور دیدن می‌کنند و سالانه هم ۱۰ درصد بر درآمدهای این کشور از گردشگری اضافه می‌شود.
در پرتغال نیز براساس آمارها، در سال ۲۰۱۸، ۱۹.۱ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور از راه گردشگری به دست آمده است. سرعت رشد گردشگری در پرتغال بسیار بالا و حدود ۴.۰۳ درصد است. ۲۰ سال پیش سهم گردشگری از GDP این کشور تنها ۹.۴ درصد بوده است. اتریش نیز دیگر کشوری است که گردشگری ۱۵.۴ درصد از اقتصاد آن را تشکیل می‌دهد. آب و هوای زمستانی و مناظر طبیعی و دامنه‌های پوشیده از برف آلپ و تابستان‌های معتدل این کشور برای بسیاری از گردشگران مقصدی ایده‌آل است.
کدام مناطق بیشترین درآمد را از اقتصاد گردشگری دارند؟
گردشگری در حال رونق است. توریسم جهانی سالانه ۱۳۴۰ میلیارد دلار به اقتصاد جهانی کمک می‌کند که ۳۹ درصد آن به جیب دولت‌های اروپایی می‌رود. بنابراین جای تعجب نیست که ۵۲ درصد کل توریست‌های جهان نیز راهی کشورهای این منطقه می‌شود. کشورهای حوزه آسیا-پاسیفیک نیز از ۲۴ درصد کل گردشگران استقبال می‌کنند و در عوض سهمی ۲۹ درصدی از کیک درآمدهای گردشگری می‌برند. کشورهای منطقه آمریکای شمالی، مرکزی و جنوبی نیز از کل ارزش افزوده‌ای که گردشگری جهانی ایجاد کرده، ۱۶ درصد را از آن خود کرده‌اند. تعداد گردشگرانی که از این منطقه بازدید کرده‌اند، معادل ۱۶درصد کل توریست‌های جهانی است.
کشورهای دارای بیشترین درآمد از اقتصاد گردشگری
براساس گردشگری سازمان جهانی گردشگری کشورهای فرانسه، اسپانیا و آمریکا در سال ۲۰۱۸ بیشترین درآمدها را از گردشگری نصیب خود کرده‌اند. در فهرست کشورهای با درآمد بالا از نظر تعداد بازدید‌کننده، آمریکا در صدر قرار دارد. این کشور در سال ۲۰۱۸ حدود ۲۱۱ میلیارد دلار از ۷۷ میلیون گردشگری که به این کشور رفته‌اند، درآمد کسب کرده است. یعنی هر گردشگر بین‌المللی به طور متوسط به اقتصاد گردشگری آمریکا ۲۷۳۹ دلار کمک کرده است.
در رده دوم، اسپانیا قرار دارد که طبق داده‌های سازمان جهانی گردشگری، یک سوم آمریکا ۶۸ میلیارد دلار از ۸۶ میلیون توریست بین‌المللی کسب درآمد کرده است. در رده سوم نیز کشور فرانسه قرار دارد که بیش از ۵ میلیون گردشگر خارجی از این کشور بازدید کرده‌اند و حدود ۶۱ میلیارد دلار نیز ارزش افزوده به اقتصاد این کشور تزریق کرده‌اند. براساس آمارهای سال ۲۰۱۹ این نهاد جهانی، ارزش سفرهای بین‌المللی به حدود ۱.۵ هزار میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل از آن چهار درصد افزایش داشته است. در سال ۲۰۱۹ فرانسه با بیش از ۹۰ میلیون بازدید کننده، پربازدیدترین کشور باقی مانده و به دنبال آن اسپانیا بوده که ۸۳.۸ میلیون نفر از آن بازدید کرده‌اند.
اقتصاد گردشگری ایران
در ایران نیز بنا به آمارها ۲۴۰هزار نفر به صورت مستقیم و ۵۵۰هزار نفر غیرمستقیم در صنعت گردشگری مشغول به کارند. نمودار رشد تولید ناخالص داخلی در جهان بر اساس بخش‌های مختلف اقتصادی نیز نشان می‌دهد حوزه سفر و گردشگری بعد از بخش‌های ارتباطات و اطلاعات (۴.۸) و خدمات مالی (۳.۷) با ۳.۴ درصد بیشترین میزان رشد را دارد. در عین حال از ایران به عنوان یکی از سه کشور با بالاترین رشد گردشگری در جهان یاد می‌شود.
براساس داده‌های سازمان جهانی گردشگری ایران در کنار دو کشور میانمار و پورتوریکو بالاترین میزان رشد گردشگر را داشته است. رشد گردشگران ورودی ایران در سال ۲۰۱۹ حدود ۲۷.۹ درصد اعلام شده است.
آینده اقتصاد گردشگری چیست؟
کشورها چند سالی است که به گردشگری و کسب و کارهای مرتبط با آن اهمیت بیشتری می‌دهند و این را با مقایسه سرعت رشد اقتصاد گردشگری در دوره‌های مختلف می‌توان دریافت. خوشبینی‌ها به آینده صنعت گردشگری روز به روز بیشتر می‌شود. خروجی اکثر گزارش‌ها و تحلیل‌ها این است که سرعت رشد صنعت گردشگری، از هر فعالیت اقتصادی دیگری بالاتر است. براساس برآوردهای جهانی، یکی از ظرف مدت ۱۰ سال، علاوه بر اینکه میل عمومی به سفر بیشتر می‌شود و تعداد سفرها با انگیزه‌های مختلف میان مردم سرتاسر جهان فزونی می‌گیرد، مشارکت اقتصادی در مشاغل و کسب و کارهای گردشگری نیز رشد خواهد کرد. به طوری که در آینده ۲۵ درصد شغل‌های جهان در حوزه گردشگری خواهد بود.
در تحلیلی دیگر هم کارشناسان تخمین می‌زنند تا سال ۲۰۳۰ دست‌کم ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیون فرصت شغلی از مشاغل موجود جهان مرتبط با بخش گردشگری باشد. در حال حاضر اقتصاد گردشگری در میان تمامی بخش‌های اصلی اقتصاد رکورد زده و حتی از بخش‌هایی مانند کشاورزی نیز سبقت گرفته است. پیش‌بینی‌ها این است که بخش گردشگری بعد از پشت سر گذاشتن بحران کرونا و در بلندمدت روند رو به رشد خود را از سر بگیرد.
بخش‌های مرتبط با اقتصاد گردشگری
در صنعت گردشگری، اگرچه اغلب مفاهیم مرتبط و درباره سفر کردن است، صنعت خدمات‌محور است که بخش‌های زیادی از اقتصاد را درگیر خود کرده و در آن خدمات مختلف حمل و نقل، اسکان، غذا و نوشیدنی‌ها و… ارائه می‌شود. عاملان و کارگزاران زیادی در این صنعت ایفای نقش می‌کنند و تقریبا تنها بخش اقتصاد جهانی است که پیوندی عمیق دیگر دارد. در یک کلام هیچ صنعتی در دنیا به اندازه صنعت گردشگری چندوجهی نیست. به همین دلیل است که سهم بالایی از اقتصاد گردشگری در جهان با صنایع و حوزههای دیگر مرتبط است.
حمل و نقل در گردشگری
بخش حمل و نقل کمک می‌کند که گردشگران از جایی که عازمند به جایی دیگر در مقصد منتقل شوند. این فرآیند در وهله اول و بیشتر مواقع شامل فراهم آوردن وسایل برای رسیدن به مقصد است اما ممکن است شامل گشت و گذار و جابجایی در دوران اقامت هم باشد. در این بخش خدمات مربوط به سفرهای جاده‌ای، ریلی، هوایی و دریایی قرار دارد. بخش مهمی از اقتصاد گردشگری مربوط به صنعت هواپیمایی است که نقش مهمی در توریسم مدرن ایفا می کند. صنعت هوایی به مسافران امکان و اجازه دسترسی به پروازهای داخلی و خارج از کشور را می‌دهد.
خدمات هواپیمایی به طور کلی به پروازهای برنامه‌ریزی شده و چارتری تقسیم می‌شوند که سهم بالایی از اقتصاد گردشگری را به خود اختصاص می‌دهند. از سویی برای بسیاری از گردشگران، دسترسی به خودرو مهمترین بخش تجربه توریستی آنها است. دسترسی به خودرو تضمین می‌کند که گردشگران از آزادی اکتشاف و مسافرت آزاد برخوردار هستند. خدمات کرایه اتومبیل این نوع دسترسی را فراهم می کند و اغلب در مجاورت فرودگاه‌ها یا حتی با همکاری شرکتهای هواپیمایی یا شرکتهای مسافرتی خاص کار می کنند.
سومین زیرمجموعه کلیدی بخش حمل و نقل، سفرهای ریلی است که سابقه پیوند آن با صنعت گردشگری به قرن نوزدهم می‌رسد. راه‌آهن نه تنها وسیله‌ای راحت و امن برای توریست‌ها، است بلکه خدمات ریلی زمینی و زیرزمینی نیز گزینه‌هایی را در اختیار گردشگران قرار داده است. بنابراین اقتصاد گردشگری اتکای زیادی به این حمل و نقل ریلی دارد.
اقامت در گردشگری
بخش اقامتی برای صنعت گردشگری و مهمان‌نوازی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. زیرا افرادی که به مناطق مختلف سفر می کنند برای اقامت، استراحت، خواب و خوابیدن نیاز به جایی دارند. در اکثر تعاریف کسی گردشگر محسوب می‌شود که بیش از ۲۴ ساعت در مقصد بماند و به عبارتی از اقامت شبانه استفاده کند. در زیرمجموعه این اقامت، چندین مؤلفه اعم از صنعت هتلداری گرفته تا کمپینگ، خوابگاه‌ها و سفرهای دریایی و… وجود دارد. هتلها بارزترین و محبوب ترین شکل اقامتی برای گردشگران است و صنعت هتل سازی به طور غیرقابل باوری با صنعت گردشگری و اقتصاد آن در هم آمیخته شده است.
هتلها مهمترین محل اقامت گردشگران محسوب می‌شوند. جالب این است که نرخ رشد گردش مالی هتلها در جهان چیزی در حدود ۷۸ درصد است که نسبت به میانگین حوزههای دیگر اقتصادی با نرخ . با این گفته ، گذشته از تختخواب و سایر امکانات ضروری، خدمات ارائه ۱۰-۱۵ درصدی، بسیار پربازده‌تر است.غیر از هتلها، هاستل‌ها، اقامت‌های بوم‌گردی، کمپینگ‌ها، خانه‌های اشتراکی و… نیز به در بخش اقامتی گردشگری قابل اشاره هستند.
غذا و نوشیدنی در گردشگری
بخش مواد غذایی و آشامیدنی نقش غیرقابل انکاری در اقتصاد صنعت گردشگری دارد. گردشگران در تمام مراحل تجربه سفر خود از جمله در طول سفر، هنگام اقامت و زمان گشت و گذار نیاز با بخش‌های تولید و توزیع مواد غذایی و آشامیدنی سر و کار دارند. بخش غذایی و آشامیدنی شامل رستوران‌ها، کترینگ‌ها کافه‌ها و بارها می‌شود. در این بخش علاوه بر تهیه نیازهای اساسی مسافران، امکاناتی برای معاشرت، ملاقات با افراد جدید و لذت بردن از تجربه سفر را برای آنها فراهم می‌شود.
سرگرمی و اوقات فراعت در گردشگری
بسیاری از گردشگران با هدف دسترسی به سرگرمی‌‌ها به مکانهای جدید سفر می کنند. چنین توریست‌هایی ممکن است به گزینه‌های سرگرمی که در محل زندگی‌شان داشته‌اند جذب نشده‌اند یا ممکن است به سرگرمی‌های دیگر همراه با تجربه متفاوت‌تری نیاز داشته باشند.
جاذبه‌های تفریحی یا مکانهای تفریحی گاهی اوقات دلیل اصلی سفر گردشگران به یک مکان خاص است و از نظر اقتصادی نیز درآمدهای هنگفتی را به صنعت گردشگری تزریق می‌کند. اطلاعات گردشگری، تورهای راهنما، خرید، ورزش و تفریح و… در این دسته‌بندی جای می‌گیرند.
صنایع وابسته در گردشگری
سرانجام، تعدادی از صنایع نیز وجود دارند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم با صنعت گردشگری در ارتباط هستند. اینها شامل صنایعی می‌شود که در واقع مشتری‌ها را با خدمات مسافرتی متصل می‌کنند، و همچنین صنایع مبتنی بر ارائه اطلاعات مهم به مشتریان است که به آنها در سفر کمک می‌کند و در رونق‌دهی به اقتصاد گردشگری موثر واقع می‌شوند.
صنعت خدمات مالی و بیمه‌ای در گردشگری
یکی از این صنایع وابسته گردشگری، خدمات مالی است که به چند طریق با صنعت توریسم مرتبط است. برای نمونه گردشگران در شرایط اضطراری یا در مواردی که نیاز به معالجه پزشکی باشد، نیاز به حمایت‌های بیمه‌ای و مالی دارند. علاوه بر این، خدمات مالی ممکن است مواردی مانند صرافی‌ها را نیز دربرگیرد.
آژانس‌های مسافرتی
نیز در بخش صنایع وابسته گردشگری فعالیت می‌کنند. آژانس‌ها به نمایندگی از تأمین‌کنندگان خدمات گردشگری، نیازهای مشتریان را تامین می‌کنند. آژانس‌ها معمولاً در ازای جذب و معرفی گردشگر، از ارائه‌دهندگان خدمات گردشگری کمیسیون دریافت می‌کنند و در مقابل درباره بهترین محصولات مسافرتی با توجه به نیازها یا ترجیحات خاص خود به مسافران توصیه‌هایی می‌کنتد. در عین حال ارائه می دهند. برخی از آژانس‌های مسافرتی خدمات تجاری نیز ارائه می‌دهند.
توراپراتورها
کار اصلی توراپراتورها، فروش خدمات گردشگری در قالب بسته‌های تشویقی و پکیج‌های تخفیفی است. توراپراتورهای مختلف محصولات و خدمات مختلف گردشگری را با برخی محصولات و خدمات دیگر ترکیب می‌کنند و به گردشگران عرضه می‌کنند. برای مثال، بسته تعطیلاتی ممکن است شامل هزینه‌های مسافرتی برای پرواز، نقل و انتقالات فرودگاهی، اقامت در هتل و خرید از بازارها و فروشندگان محلی باشد. برخی توراپراتورها ممکن است به منظور کسب درآمد بیشتر و ارائه تجربه بهتر به گردشگران، بسته‌ها و پکیج‌های اختصاصی نیز در برنامه سفر گردشگران بگنجانند.
آژانس‌های آنلاین (Online travel agencies)
آژانس های مسافرتی آنلاین یا OTA خدمات مشابهی با توراپراتورها به گردشگران می‌دهند. اگرچه این خدمات از طریق اینترنت ارائه می شوند. برخی از محبوب ترین OTAها شامل Expedia ،Booking.com، کایاک و lastminute.com هستند.
بازیگران و نهادهای فعال در اقتصاد گردشگری
نهادهای گردشگری در واقع سازمان‌هایی هستند که برای جستجوی صنعت گردشگری و اقدام به نمایندگی از آن وجود دارند. اینها ممکن است در سیاستهای گردشگری ملی تأثیر بگذارند یا ممکن است کاری کنند که دولت‌ها که معمولا کارکرد اصلی‌شان سیاست‌گذاری و تهیه برنامه‌های راهبردی و استراتژیک برای صنعت گردشگری است، به نفع یک بخش خاص از این صنعت اقدام کنند.
از مهمترین سازمان‌ها و نهادهای مرتبط با اقتصاد گردشگری، می‌توان از سازمان جهانی گردشگری (UNWTO)، شورای جهانی سفر و گردشگری (W.T.T.C)، سازمان بین‌المللی هواپیمائی کشوری (ایکائو)، انجمن بین‌المللی حمل و نقل هوائی (I.A.T.A)، فدراسیون بین‌المللی اتحادیه آژانس‌های مسافرتی (U.F.T.A.A)، اتحادیه بین‌المللی هتلها و رستوران‌ها (I.H.&R.A)، اتحادیه جهانی آموزش حرفه‌ای جهانگردی (W.A.P.T.T) اشاره کرد.
استارتاپ‌ها و وی‌سی‌های بزرگ صنعت گردشگری
در سال‌های اخیر علاوه بر بازیگران سنتی، استارتاپ‌ها نیز به حوزه گردشگری ورود کرده‌اند و حجم و اندازه این صنعت را چند برابر کرده‌اند. استارتاپ‌های حوزه گردشگری با ایده‌ها و نواوری‌های بنیان‌گذارانشان، مشاغل زیادی را در حوزه گردشگری ایجاد کرده‌اند، در چگونگی سفر کردن تغییرات اساسی به وجود آورده‌اند و به طور کلی روایتی کاملاً متفاوت از زنجیره کسب و کارهای مرتبط با دست داده‌اند. به گمان بسیاری اگر سفر و گردشگری سهمی حدود ۶ درصدی در تولید ناخالص داخلی جهان دارد ماحصل حضور گسترده کسب و کارهای آنلاین و استارتاپ‌های گردشگری است که در همه بخش‌های مرتبط با اقتصاد گردشگری اعم از اقامت‌گاه‌ها، هتلداری، آژانس‌ها، ایرلاین‌ها و خدمات حملونقل مسافر و… فعالند.
موفق‌ترین استارتاپ حوزه گردشگری ایربی‌ان‌بی (Airbnb) است که در زمینه اجاره محل اقامت کار می‌کند و در واقع واسطه میان صاحبان اقامت‌گاه‌ها با گردشگران است. این استارتاپ اواخر سال ۲۰۰۷ راه‌اندازی شده و هم‌اینک ارزش آن یک میلیارد دلار را نیز رد کرده است. در رده‌بندی استارتاپ‌های برتر امسال نیز TRVLPorter در صدر قرار گرفته است. استارتاپی که انقلابی در پوشش گردشگران ایجاد کرده است. این استارتاپ با استایل‌های شخصی لباس برای همه نوع سلیقه‌ها طراحی و برای مسافران و گردشگران ارسال می‌کند. کاربران برای هر نوع لباس ۶۵ دلار پرداخت می کنند و پس از اتمام سفرشان، همه آن‌را پس می‌دهند.
به همان اندازه که استارتاپ‌ها گردشگری و اقتصاد آن را متحول کرده‌اند، سرمایه‌گذاری‌های مدرن نیز بر رشد کسب و کارهای این حوزه موثر بوده‌اند. گرچه جریان تزریق سرمایه به طرح‌ها و پروژه‌های گردشگری در شکل سنتی آن چندین دهه است، در تمام کشورها پیگیری می‌شود، تقریبا از زمان جنبش دات‌کام در اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی صندوق‌های سرمایه‌گذاری حوزه گردشگری از سیلیکون‌ولی شکل گرفتند و امروز نیز جایگاه‌شان در این صنعت تثبیت شده است. در این دوره حتی غول‌هایی مثل کایاک و Airbnb هنوز در سیلیکون‌ولی ساکن بودند. بازار چند تریلیون دلاری سفر و گردشگری جهانی همچنان رو به رشد است و تا زمانی که رشد وجود داشته باشد، وی‌سی‌ها نیز دلایل کافی برای سرمایه‌گذاری در این صنعت خواهند داشت.
براساس داده‌های Crunchbase و PitchBook، به‌رغم ماهیت غیرمستقل بخش گردشگری، جریان معاملات در این صنعت در طی ۵ سال گذشته همواره قوی و پایدار بوده است. در همین مدت با سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته تعدادی از استارتاپ‌های حوزه گردشگری یونیکورن شده‌اند. شرکت‌هایی مانند Klook ، Sonder، Flixbus ،Vacasa ،Wheels Up ،TripActions و… . همچنین به نظر می‌رسد تأمین اعتبار در اغلب بخش‌های مرتبط با سفر و گردشگری، از جمله رزرو، اقامت و همچنان بالاست. صندوق‌های سرمایه‌گذار از صدها میلیون تا چندین میلیارد دلار در پروژه‌های گردشگری سرمایه‌گذاری می‌کنند. مثال بارز در این زمینه گروه هتلداری Oyo در هند است که اواخر سال ۲۰۱۹، ۱.۵ میلیارد دلار سرمایه جذب کرد. JetBlue Technology Ventures، NFX ،Revolution Ventures، سه صندوق بزرگ سرمایه‌گذاری صنعت گردشگری جهان هستند.
سه فناوری اثرگذار بر اقتصاد گردشگری
از برنامه های مسافرتی گرفته تا چک‌های آنلاین ایرلاین‌ها، رزرو اقامتگاه و هتل و رستوران، سفارش خودرو و… مسافرت و گردشگری بدون فناوری تجربه‌ای بسیار ناخوشایند است. فناوری به توریست‌ها کمک می‌کند راحت‌تر به هر نقطه‌ای که می‌خواهند متصل شوند و اقتصاد گردشگری و زنجیره‌های آن را نیز تکان می‌دهد. پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که تا پایان امسال مصرف‌کنندگان در سراسر جهان ۸۵ درصد از معاملات خود را غیرحضوری انجام می‌دهند. کاربران سوال‌هایشان را از چت‌با‌ت‌ها می‌پرسند و با آنها صحبت می‌کنند و ایمیل‌های خودکار آنهایی هستند که اطلاعات رزرو را تأیید می‌کنند. در صنعت گردشگری اما فناوریها تحولات عمیق‌تر را موجب شده‌اند.
میلیون‌ها نفر روزانه به سفر می‌روند و از مظاهر فناورانه کمک می‌گیرند. هوش مصنوعی به آنها می‌گوید باید از چه منطقه‌ای و در کدام بازه زمانی دیدن کنند که قیمت‌ها مقرون‌به‌صرفه‌تر باشد. با این حال چند فناوری وجود دارد که اثرات عمیق‌تری بر اقتصاد گردشگری داشته است. یکی از این فناوریها، اینترنت اشیا (IOT) است که به ساده‌سازی فرایندها و بهبود تجربه گردشگران کمک کند. در اینترنت اشیا، همه چیز از طریق اینترنت متصل می‌شوند و راحت‌تر می‌توان به آنها دسترسی پیدا کرد.
این سیستم ردیاب‌های چمدانی را برای خطوط هوایی و سیستم‌های چک خودکار در هتلها ایجاد کرده و به کاهش هزینه‌های و افزایش سودآوری آژانس‌ها، هتلها، ایرلاین‌ها منجر شده است. مهمترین نسبت فناوری و صنعت گردشگری در رزرو آنلاین است که هم میزبان سفر و هم توریست‌ها عواید زیادی دارد. هتلها و تورها هم‌اکنون می‌توانند مشتریانی را از سراسر جهان بپذیرند و حتی رزرو و پرداخت کامل را نیز از آنها دریافت کنند. اکنون روند رزرو و لغو آن بسیار آسانتر شده و فقط با یک کلیک انجام می‌شود. چنین فناوری‌هایی علاوه بر بالا بردن سرعت و دقت عملیات‌ها و فرآیندها، در جذب تعداد بیشتر گردشگر و بالا رفتن بازدهی و راندمان بخش‌های مختلف صنعت گردشگری نیز موثر واقع می‌شود.
سومین اثر فناوری‌های نو بر گردشگری و اقتصاد آن در تبلیغات و بازاریابی است. براساس آمارها در فاصله ژانویه سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۱۹ تعداد کاربران شبکه‌های اجتماعی ۲۸۸ میلیون نفر بیشتر شده است. از دیدگاه فروش و بازاریابی، شرکت‌ها، آژانس‌ها و ایرلاین‌های فعال صنعت توریسم با بهره‌گیری از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ محصولات و خدمات خود می‌پردازند. چرا که تبلیغات آنلاین با توجه به شناختی که به بازیگران این صنعت از نوع رفتار، انتخاب‌ها و سلیقه‌های توریست‌ها می‌دهد، از نظر اقتصادی نیز مقرون‌به‌صرفه و کارآمدتر در مقایسه با روش‌های سنتی است.
